اضلال شیطان (قرآن)یکی از مصادیق اضلالگران که در آیات قرآن به آنها اشاره شده، شیطان است. ۱ - موجودی اضلالگرشيطان، موجودى گمراهگر: ۱. «أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ يَزْعُمُونَ أَنَّهُمْ آمَنُوا بِما أُنْزِلَ إِلَيْكَ وَ ما أُنْزِلَ مِنْ قَبْلِكَ يُرِيدُونَ أَنْ يَتَحاكَمُوا إِلَى الطَّاغُوتِ ... وَ يُرِيدُ الشَّيْطانُ أَنْ يُضِلَّهُمْ ضَلالًا بَعِيداً؛آيا نديدى كسانى را كه گمان مىكنند به آنچه از كتابهاى آسمانى كه بر تو و پيش از تو نازل شده، ايمان آوردهاند، در حالى كه مىخواهند براى داورى نزد طاغوت و حكّام باطل بروند؟! با اينكه به آنها دستور داده شده كه به طاغوت كافر شوند. امّا شيطان مىخواهد آنان را در گمراهى دورى بيفكند.» ۲. «إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا إِناثاً وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلَّا شَيْطاناً مَرِيداً • وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَ مَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبِيناً؛ آنچه آنها غير از خدا مىخوانند، تنها بتهايى است بى روح و بى اثر يا شيطانى سركش و ويرانگر. و آنها را گمراه مىكنم؛ و به آرزوها سرگرم مىسازم؛ و به آنان دستور مىدهم كه اعمال خرافى انجام دهند، و گوش چهار پايان را بشكافند، و آفرینش پاك خدايى را تغيير دهند؛ (و فطرت توحيد را به شرك بيالايند.) و هر كس، شيطان را به جاى خدا ولىّ خود برگزيند، زيان آشكارى كرده است.» ۳. «إِنَّ الَّذِينَ اتَّقَوْا إِذا مَسَّهُمْ طائِفٌ مِنَ الشَّيْطانِ تَذَكَّرُوا فَإِذا هُمْ مُبْصِرُونَ • وَ إِخْوانُهُمْ يَمُدُّونَهُمْ فِي الغَيِّ ثُمَّ لا يُقْصِرُونَ؛ پرهیزگاران هنگامى كه گرفتار وسوسههاى شيطان شوند، به ياد خدا و پاداش و كيفر او مىافتند؛ و در پرتو ياد او، راه حق را مىبينند و در اين هنگام بينا مىشوند. و مشركان را برادرانشان از شياطين پيوسته در گمراهى پيش مىبرند، و در اين راه كوتاهى نمىكنند.» ۴. «وَ بَرَزُوا لِلَّهِ جَمِيعاً فَقالَ الضُّعَفاءُ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعاً فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا مِنْ عَذابِ اللَّهِ مِنْ شَيْءٍ قالُوا لَوْ هَدانَا اللَّهُ لَهَدَيْناكُمْ ... • وَ قالَ الشَّيْطانُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ وَ ما كانَ لِي عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي ...؛ و در قيامت، همه آنها در برابر دادگاه عدل خدا ظاهر مىشوند؛ در اين هنگام، ضعفا و پيروان نادان به مستكبران و پيشوايان گمراه مىگويند: ما پيروان شما بوديم؛ آيا اكنون كه گرفتار مجازات الهى شدهايم، حاضريد سهمى از عذاب الهى را از ما برداريد؟ آنها مىگويند: اگر خدا ما را هدايت كرده بود، ما نيز شما را هدايت مىكرديم. ... و هنگامى كه كار تمام مىشود، شيطان مىگويد: «خداوند به شما وعده حق داد؛ و من به شما وعده باطل دادم، و تخلّف كردم. من بر شما تسلّطى نداشتم، جز اينكه دعوتتان كردم و شما دعوت مرا پذيرفتيد....» ۵. «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطانٍ مَرِيدٍ • كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ ...؛ بعضى از مردم، بدون هيچ علم و دانشى، درباره خدا مجادله مىكنند؛ واز هر شيطان سركشى پيروى مىنمايند. بر او مقرر شده كه هركس ولايتش را بر گردن نهد، بطور مسلّم گمراهش مىسازد، و به آتش سوزان راهنماييش مىكند.»» ۶. «... قالَ هذا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِينٌ؛... موسی گفت: اين نزاع شما از عمل شيطان بود، كه او دشمن و گمراهكنندهاى آشكار است.» ۷. «أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَنِي آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ • وَ لَقَدْ أَضَلَّ مِنْكُمْ جِبِلًّا كَثِيراً أَ فَلَمْ تَكُونُوا تَعْقِلُونَ؛ اى فرزندان آدم! آيا با شما عهد نكردم كه شيطان را نپرستيد، كه او براى شما دشمن آشكارى است؟! او گروه زيادى از شما را گمراه كرد؛ آيا انديشه نكرديد؟!» ۲ - هشدار از اغواگری شیطانهشدار خداوند به فرزندان آدم، از اغواگرى شيطان: ۱. «يا بَنِي آدَمَ لا يَفْتِنَنَّكُمُ الشَّيْطانُ كَما أَخْرَجَ أَبَوَيْكُمْ مِنَ الْجَنَّةِ يَنْزِعُ عَنْهُما لِباسَهُما لِيُرِيَهُما سَوْآتِهِما إِنَّهُ يَراكُمْ هُوَ وَ قَبِيلُهُ مِنْ حَيْثُ لا تَرَوْنَهُمْ إِنَّا جَعَلْنَا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ لِلَّذِينَ لا يُؤْمِنُونَ؛اى فرزندان آدم! شيطان شما را نفريبد، آن گونه كه پدر و مادر شما را از بهشت بيرون كرد، و لباسشان را از تنشان بيرون ساختتا عورتشان را به آنها نشان دهد. چه اينكه او و طايفهاش شما را مىبينند از جايى كه شما آنها را نمىبينيد؛ امّا بدانيد ما شياطين را اولياى كسانى قرار داديم كه ايمان نمىآورند.» ۲. «أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَنِي آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ • وَ لَقَدْ أَضَلَّ مِنْكُمْ جِبِلًّا كَثِيراً أَ فَلَمْ تَكُونُوا تَعْقِلُونَ؛ اى فرزندان آدم! آيا با شما عهد نكردم كه شيطان را نپرستيد، كه او براى شما دشمن آشكارى است؟! او گروه زيادى از شما را گمراه كرد؛ آيا انديشه نكرديد؟!» ۳. «وَ إِنَّهُ لَعِلْمٌ لِلسَّاعَةِ فَلا تَمْتَرُنَّ بِها وَ اتَّبِعُونِ هذا صِراطٌ مُسْتَقِيمٌ • وَ لا يَصُدَّنَّكُمُ الشَّيْطانُ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ؛و او سبب آگاهى و نشانهاى بر روز قيامت است. (زيرا نزول عیسی گواه نزديكى رستاخیز است)؛ هرگز در قيامت ترديد نكنيد؛ و از من پيروى كنيد كه اين راه مستقيم است. و شيطان شما را از راه خدا باز ندارد، كه او به يقين دشمن آشكار شماست.» ۳ - جلودهنده گمراهیشيطان، جلوهدهنده گمراهی به جاى راه هدایت: ۱. «فَرِيقاً هَدى وَ فَرِيقاً حَقَّ عَلَيْهِمُ الضَّلالَةُ إِنَّهُمُ اتَّخَذُوا الشَّياطِينَ أَوْلِياءَ مِنْ دُونِ اللَّهِ وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ؛جمعى را هدايت كرده؛ و جمعى كه شايستگى نداشتهاند، گمراهى بر آنها مسلّم شده است. آنها كسانى هستند كه شياطين را به جاى خداوند، اولياى خود انتخاب كردند؛ و گمان مىكنند هدایت يافتهاند.» ۲. «وَ مَنْ يَعْشُ عَنْ ذِكْرِ الرَّحْمنِ نُقَيِّضْ لَهُ شَيْطاناً فَهُوَ لَهُ قَرِينٌ • وَ إِنَّهُمْ لَيَصُدُّونَهُمْ عَنِ السَّبِيلِ وَ يَحْسَبُونَ أَنَّهُمْ مُهْتَدُونَ؛و هر كس از ياد خداوند رحمان، روىگردان شود شيطانى را بر او مسلط مىسازيم كه همواره همنشين او خواهد بود. و آنها (شياطين) اين گروه را از راه خدا باز مىدارند، در حالى كه گمان مىكنند هدايتيافتگان حقيقى آنها هستند.» ۴ - سرزنش گمراهشدگانگمراهشدگان به دست شيطان، مورد سرزنش خدا: «أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَنِي آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ • وَ لَقَدْ أَضَلَّ مِنْكُمْ جِبِلًّا كَثِيراً أَ فَلَمْ تَكُونُوا تَعْقِلُونَ؛ اى فرزندان آدم! آيا با شما عهد نكردم كه شيطان را نپرستيد، كه او براى شما دشمن آشكارى است؟! او گروه زيادى از شما را گمراه كرد؛ آيا انديشه نكرديد؟!» ۵ - فرمانبران شیطانانسانهاى گمراه و در بند آرزوها، فرمانبرانى گوش به فرمان شيطان: «إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا إِناثاً وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلَّا شَيْطاناً مَرِيداً • وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَ مَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبِيناً؛ آنچه آنها غير از خدا مىخوانند، تنها بتهايى است بى روح و بى اثر يا شيطانى سركش و ويرانگر. و آنها را گمراه مىكنم؛ و به آرزوها سرگرم مىسازم؛ و به آنان دستور مىدهم كه اعمال خرافى انجام دهند، و گوش چهار پايان را بشكافند، و آفرينش پاك خدايى را تغيير دهند؛ (و فطرت توحيد را به شرك بيالايند.) و هر كس، شيطان را به جاى خدا ولىّ خود برگزيند، زيان آشكارى كرده است.» ۶ - نشانه گمراهشدگانشكافتن گوش دامها و تغيير آفريدههاى خدا، نشانه گمراهى و پذيريش ولایت شیطان: «إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا إِناثاً وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلَّا شَيْطاناً مَرِيداً • وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَ مَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبِيناً؛ آنچه آنها غير از خدا مىخوانند، تنها بتهايى است بى روح و بى اثر يا شيطانى سركش و ويرانگر. و آنها را گمراه مىكنم؛ و به آرزوها سرگرم مىسازم؛ و به آنان دستور مىدهم كه اعمال خرافى انجام دهند، و گوش چهار پايان را بشكافند، و آفرينش پاك خدايى را تغيير دهند؛ (و فطرت توحيد را به شرك بيالايند.) و هر كس، شيطان را به جاى خدا ولىّ خود برگزيند، زيان آشكارى كرده است.» ۷ - راه نجات از اضلال شیطانتعقّل و خردورزی، راه نجات از وسوسههای شیطان: «أَ لَمْ أَعْهَدْ إِلَيْكُمْ يا بَنِي آدَمَ أَنْ لا تَعْبُدُوا الشَّيْطانَ إِنَّهُ لَكُمْ عَدُوٌّ مُبِينٌ • وَ لَقَدْ أَضَلَّ مِنْكُمْ جِبِلًّا كَثِيراً أَ فَلَمْ تَكُونُوا تَعْقِلُونَ؛ اى فرزندان آدم! آيا با شما عهد نكردم كه شيطان را نپرستيد، كه او براى شما دشمن آشكارى است؟! او گروه زيادى از شما را گمراه كرد؛ آيا انديشه نكرديد؟!» ۸ - سوگند بر اضلالگریسوگند و عزم راسخ شيطان، بر گمراه كردن مردم: «إِنْ يَدْعُونَ مِنْ دُونِهِ إِلَّا إِناثاً وَ إِنْ يَدْعُونَ إِلَّا شَيْطاناً مَرِيداً • وَ لَأُضِلَّنَّهُمْ وَ لَأُمَنِّيَنَّهُمْ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُبَتِّكُنَّ آذانَ الْأَنْعامِ وَ لَآمُرَنَّهُمْ فَلَيُغَيِّرُنَّ خَلْقَ اللَّهِ وَ مَنْ يَتَّخِذِ الشَّيْطانَ وَلِيًّا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْراناً مُبِيناً. آنچه آنها غير از خدا مىخوانند، تنها بتهايى است بى روح و بى اثر يا شيطانى سركش و ويرانگر. و آنها را گمراه مىكنم؛ و به آرزوها سرگرم مىسازم؛ و به آنان دستور مىدهم كه اعمال خرافى انجام دهند، و گوش چهار پایان را بشكافند، و آفرينش پاك خدايى را تغيير دهند؛ (و فطرت توحيد را به شرک بيالايند.) و هر كس، شيطان را به جاى خدا ولىّ خود برگزيند، زيان آشكارى كرده است.» «لام» قسم و «نون» تأكيد در فعل «لاضلّنّهم» بر تصميمقطعى شيطان دلالت دارد. ۹ - تنوع راههای اضلالتنوّع و گوناگونى راههاى اضلالگرى شیاطین: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يُجادِلُ فِي اللَّهِ بِغَيْرِ عِلْمٍ وَ يَتَّبِعُ كُلَّ شَيْطانٍ مَرِيدٍ • كُتِبَ عَلَيْهِ أَنَّهُ مَنْ تَوَلَّاهُ فَأَنَّهُ يُضِلُّهُ وَ يَهْدِيهِ إِلى عَذابِ السَّعِيرِ؛ بعضى از مردم، بدون هيچ علم و دانشى، درباره خدا مجادله مىكنند؛ واز هر شيطان سركشى پيروى مىنمايند. بر او مقرر شده كه هركس ولايتش را بر گردن نهد، بطور مسلّم گمراهش مىسازد، و به آتش سوزان راهنماييش مىكند.» اينكه خداوند فرموده: «يتّبع كلّ شيطان مَريدٍ» ونفرموده: «يتّبع شيطاناً مريداً» بيانگر اين معنا است كه هر كدام از شياطين، راهى و دامى براى گمراه كردن انسانها انتخاب مىكنند. ۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۹، ص۶۲، برگرفته از مقاله «مصادیق اضلالگران (شیطان)». |